“İran və Azərbaycan Respublikası müştərək tarixə, mədəniyyətə, dinə, adət-ənənələrə və hətta müştərək simalara malikdirlər. O dərəcədə ki, bu simaları bir-birindən fərqləndirmək mümkün deyil. Mərhum Məlik-üş-şüəra Baharın ifadəsilə desək, Bakı torpağı onlarla eyni nəsil-kökə malik olan bizlər üçün əzizdir. Heydər Əliyev cənabları da hər dəfə iki ölkənin mədəni bağlarından söhbət açanda tamamilə açıq şəkildə etiraf edirdi ki, belə bağlarla bir-birinə bağlanmış xalqları ayırmaq əsla mümkün deyil”. (Möhsün Pakayin, İran İslam Respublikasının Azərbaycandakı səfiri )

Çağdaş dövrümüzdə dövlətlər arası münasibətlərin formalaşmasında və inkişafında səfir çox önəmli və məsuliyyətli vəzifələrdən biri hesab olunur. Bir ölkənin siyasi maraqlarını digər ölkədə qorumaqla yanaşı, həm də o ölkənin mədəniyyətini, adət-ənənələrini səfir olduğu dövlətə daşımalı, xalqları bir-birinə müxtəlif iplərlə bağlamalıdır. Bu mənada səfirin boynuna daha ciddi iş düşür. İki ölkə arasında iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələri inkişaf etdirməli, yaranmış ixtilafları isə vaxtında həll etməlidir ki, böhran səviyyəsinə çatmasın.

İran və Azərbaycan deyəndə ilk öncə bu xalqlar arasında çoxşaxəli əlaqələrin mövcudluğu nəzərə çarpır. Təkcə mədəni, dini və bu kimi əlaqələr deyil, bu ölkələrdə qohumluq bağları da kifayət qədərdir. Hətta yüzlərlə ailə nümunə gətirmək olar ki, bir hissəsi İranda, digər hissəsi isə Azərbaycanda yaşayır. Bu da, İran-Azərbaycan münasibətlərinin qan qohumluğu səviyyəsinə qədər yüksəldiyini göstərir.

İran İslam Respublikasının Azərbaycan Respublikasındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri cənab Möhsün Pakayin qeyd etdiyimiz əlaqələri bir qədər geniş formada “Heydər Əliyev və İranla daimi dostluğa əsaslanan baxış” adlı kitabında göstərir. Bu kitab bir qədər gecikmiş və həm də vaxtında yazılmış əsərdi. Ona görə gecikmiş deyirəm ki, İran-Azərbaycan münasibətlərini, əlaqələrini əks etdirən kitablar çoxdan yazılmalı və hər iki xalqın ixtiyarına verilməli idi. Həcm baxımından kiçik olsa da, məna baxımından çox böyük məsələlərə aydınlıq gətirilən kitabda bütün sahələrə işarə olunub. Kitabda iki ölkə rəhbərlərinin çıxışlarından xüsusi qeydlər gətirməklə müəllif əsəri daha da zəngin və oxunaqlı edib.

Əsərin vaxtında yazılmasına gəldikdə, özünü supergüc hesab edən və digər ölkələrin xarici siyasətinə, iqtisadiyyatına birbaşa nəzarət etmək istəyən Qərbin, İran və Azərbaycan münasibətlərində mənfi mövqeyi xüsusi vurğulanmalıdır. İran İslam Respublikası “İslam İnqilabı”ndan yəni 1979-cu miladi ilindən sonra Qərb tərəfindən daim təzyiq və təqiblərə məruz qalıb və qalmaqdadır. Qərb bütün gücünü səfərbər edib, İranda mövcud hakimiyyətin devrilməsinə çalışır. Hər dəfə müxtəlif metodlardan istifadə edir. Hətta dini baxımdan daha yaxın olan İran-İraq dövlətləri arasında səkkiz illik müharibəyə nail oldu. Lakin əsas məqsədinə çata bilmədi. Sonrakı illərdə isə Qərbin, başda Amerika Birləşmiş Ştatları və İsrail rejimi olmaqla, İrana qarşı hiyləgər təqiblərini açıq müşahidə etmişik və edirik. Son on ildə isə Qərb İrana qarşı təqiblərini daha çox istisadi münasibətlərə istiqamətləndirib. İrana qarşı böyük həcmdə iqtisadi sanksiyalar tətbiq edən Qərbin və Avropa ölkələrinin başqa metodu, cənub qonşumuzla digər dövlətlərin münasibətində sünii problemlər yaratmaq olub. Belə ki, Qərb İranla əlaqəsi olan ölkələrdə müəyyən mənada nəzarəti ələ keçirərək “İrandan qopma” siyasəti yürüdür. Qərbin bu siyasəti İran və Azərbaycan xlaqları arasında iplərin qırılmasına hesablanıb. Düşünürəm ki, bu iplər heç zaman qırılmayacaq qədər möhkəmdir. Amma nə qədər möhkəm olsa da, müəyyən mənada zədələnmə ehtimalı da var.

ABŞ və İsrail rejiminin ən son texnalogiya ilə, soyuq müharibə və informasiya savaşı şəklində İrana qarşı hücumları fonunda sadə azərbaycanlının cənub qonşumuza münasibətinin dəyişməsini görürük. Belə bir stuasiyanın yarandığı zaman İran İslam Respublikasının Azərbaycan Respublikasındakı səlahiyyətli səfiri cənab Pakayin çiyninə olduqca məsuliyyətli yük götürüb, iki ölkə arasında münasibətlərin hansı istiamətdə olduğunu əks etdirən kitab qələmə almaqla, sanki Qərbin böyük maliyyə vəsaiti hesabına apardığı təbliğatı zərərsizləşdirmiş oldu. Kitab, bu mənada vaxtında yazılmış əsərdir.

Kitabda qeyd olunduğu kimi həmişə “üçüncü ünsür” İran və Azərbaycan dövlətləri arasında pozuculuq siyasəti aparıb. “Həqiqət belədir ki, İran və Azərbaycan Respublikası münasibətlərin bütün tarixi ərzində, üçüncü ünsürlər – bəziləri millətçilik məqsədlərinə çatmaq üçün və digərləri regiondankənar güclərin təhrikilə iki ölkə arasında əlaqələri pozmağa çalışırdılar”. Göründüyü ki, bu iki ölkə arasında problem yaratmaq və xalqları bir-birindən ayırmaq üçün ən çox iki vasitədən istifadə olunub. Millətçilik (fars-türk) amili; Bir də regiondankənar ünsürlər; Yəni xarici qüvvələrin müxtəlif vasitələrlə iki dövlət arasında yaratdığı sünii əngəllər. Hesab edirəm ki, bunlardan birincisi daha təhlükəlidir. Millətçilik amili həm də dil faktorunu üzə çıxardır. İran zəngin tarixə malik olan və oturuşmuş dövlətdir. Əhalisinin də təqribən yarısını türk-azəriləri təşkil edir. Azərbaycan xalqının da azəri-türkləri olduğunu nəzərə alsaq, iki ölkə arasında münasibətlərin pozulması üçün ən əlverişli vasitənin dil problemi olduğunu asanlıqla başa düşərik. Reallıq da budur ki, Qərb Azərbaycan-İran münasibətlərinin pozulmasında bu amildən daha çox istifadə edir.

Kitabda “Milliyyətçilik qarşısında ayıq-sayıqlıq” xüsusi bölmə kimi təqdim olunub. Bu da, müəllifin daha uzaqgörən və regionu yaxşı tanımasından xəbər verir. Burada xüsusi olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, cənab səfir hər iki dövləti və xalqlarını çox yaxşı tanıyır, dövlətlər arası problemin çözülməsi üçün əlverişli təkliflərlə çıxış edir. “Bir sıra millətçi və separatçı partiyalar və onlara bağlı KİV-lər məqsədyönlü şəkildə Tehran-Bakı münasibətlərinə xələl gətirmə məqsədilə uydurma “Cənubi Azərbaycan” ifadəsi ilə bağlı xəyali iddialar irəli sürmüşlər”.

Səfir bu məsələyə aydınlıq gətirərək Azərbaycan Respublikasının mərhum prezidenti Heydər Əliyevin sözlərilə qeyd edir: “Azərbaycan İranın ərazi bütövlüyünü rəsmən tanıyır. Heç kim İranın heç bir rayonuna qarşı iddiada buluna bilməz”.

Kitabda bu kimi rəsmi münasibətlərin yer alması dövlətlər arası əlaqələrin daha möhkəm əsaslara söykəndiyini isbat edir.

İki xalq arasında daha möhkəm və qırılmaz əlaqə islami köklər və əqidə bağlılığıdır. Kitabda bu sahə də öz əksini tapıb. Din faktoru təkcə mənəvi missiya daşımır. Həm də insanların rahat və təhlükəsiz yaşamını təmin edir. Din insanı dünya və axirətdə səadətə qovuşdura biləcək yeganə amildir. Kitabda Heydər Əliyevin dilindən qeyd olunur: “Bu yol (din) sülh yoludur, mehribanlıq, dostluq və əmin-amanlıq yoludur. Bu yol insanlara səadət gətirmişdir”.

İran və Azərbaycan xalqlarını din qədər heç bir amil birləşdirməyib. Düşünürəm ki, Qərb bu amili zədələmək üçün də ciddi addımlar atıb. Saxta və batil əqidələr düzənləməklə bu iki xalqın arasında etiqadi ayrılıqlar salmağa cəhd edib. Bunun ən açıq nümunəsini Suriyada baş verən hadisələrdə görürük. Qərbin batil əqidə ilə yüklədiyi insanlarımız ən yaxın doğmalarını kafir hesab edib, ölümlərini vacib bilirlər. Tarixin bütün səhifələrində müsəlmanlar arasında etiqadi problemlərdən kəsici silah kimi istifadə olunub. Son yüz illikdə isə Qərbin yaratdığı Vəhhabizm və Nurçuluq təkcə müsəlman ölkələri üçün deyil, bütün xalqları ciddi təhdid edir və təhlükə yaradır. Həqiqi dini insanlara çatdırmaqla bu təhlükənin qarşısını almaq mümkündür. Haqqında danışdığımız kitabda bu məsələyə ötəri olsa da, yer ayırmaqla müəllif bir çox etiqadi problemlərə aydınlıq gətirməyə çalışıb.

Kitabda daha bir məsələ diqqətimi çəkdi. Son illər mətbuat səhifələrində tez-tez rast gəldiyim “Nizami Gəncəvi fars şairidir” başlıqlı yazılara müəllif məntiqə uyğun formada cavab verib. Kitabın “Müştərək mədəni miraslar” bölümündə müəllif Nizami Gəncəvinin dahi və bəşəri şair olduğunu göstərməklə hər iki xalqın müştərək şairi və bəlkə dünya xalqlarına mənsub olduğunu vurğulayır: “Nizami Gəncəvi yalnız müştərək Azərbaycan-İran mədəniyyətinə deyil, eyni zamanda dahi bir şair kimi ümumbəşəri mədəniyyətə məxsusdur”. Müəllif Nizami Gəncəvini dar çərçivəyə salmaqdan xilas edib, ümumbəşəri müstəviyə çıxardır. Əslində şairin Gəncə şəhərində doğulub, yaşayıb və yaratdığı barədə heç kimdə şübhə yoxdur. Gəncə şəhəri də indiki Azərbaycan Respublikasının böyük və tarixi şəhərlərindəndir. Onun fars dilində yazması dövrünün tələbi olub, fikrindəyəm. Hər halda müəllifin şairə verdiyi qiymət çox ədalətli və insaflıdır.

İran və Azərbaycan münasibətləri qeyd etdiklərimizdən əlavə həm də dostluq bağları ilə bir-birinə sarılıb. Cənab səfirin dili ilə desəm, dostluq elə bir qiymətli gövhərdir ki, ondan asanlıqla vaz keçmək və onu qoruyub saxlamaq üçün yollar axtarmamaq mümkün deyil.

Bu kitab, İran və Azərbaycan xalqlarının hər şeydən əvvəl dost olduğunu xatırladır. Sonda isə bütün hiylə və məkrlərə ancaq səmimi dostluq və qardaşlıq qalib gəlir!

Cavid Cabbarlı,
İlahiyyatçı-jurnalist,
"Xeber.İnfo”-nun direktoru